Złe miejsca dla ślimaków

Cmentarz wojenny w Wereszczynie to dzisiaj tylko kępa krzaków. Najwięcej wśród nich jest bzów. Chociaż po II wojnie światowej cmentarz ten zniknął z map nadal istnieje. A i pamięć o cmentarzu wojennym wciąż funkcjonuje skoro wspomniano o nim w "Przewodniku turystycznym" gminy Urszulin. Napisano tam, że cmentarz wojenny znajduje się 260 metrów od cmentarza prawosławnego w Wereszczynie, przy polnej drodze. Poniżej zdjęcie zrobione spod cmentarza wojennego w kierunku cmentarza prawosławnego.

Przeglądając mapy okolic Urszulina rzucił mi się w oczy Wereszczyn. Mapy były przedwojenne. Na nowszych w Wereszczynie są 3 cmentarze, na tych starszych są 4. Właściwie nadal wiem o nich bardzo mało. Pierwszy cmentarz do którego dojechałem to cmentarz prawosławny. Tyle samo też o nim dowiedziałem się poszukując informacji w internecie.

Mogiła znajduje się przy przy rozgałęzieniu drogi z Urszulina do Wereszczyna i Andrzejowa. Obok mogiły stoi kapliczka z 1905 roku wystawiona na pamiątkę Ukazu Tolerancyjnego. Spoczywa tu porucznik Hrynkiewicz i kilku jego żołnierzy - polegli w roku 1920 (takie informacje znalazłem w przewodniku po Urszulinie i jego okolicach). Do 2000 roku na mogile był tylko drewniany krzyż.

W Woli Wereszczyńskiej na lubelskim Polesiu znajdują się dwa cmentarze katolickie. Ten drugi znajduje się niedaleko tablicy z napisem Babsko. Moją uwagę przykuł rząd podobnych do siebie krzyży - najczęściej są to mogiły wojenne. Faktycznie jest tam kwatera wojenna (o której kiedyś napiszę osobno) jednak cmentarz ten ma swoją historię o której nie wiedziałem. Jest to dawny cmentarz prawosławny. Nie widać tego z drogi.

W okolicach wsi Wytyczno 1 X 1939 roku doszło do bitwy zgrupowania KOP dowodzonego przez gen. Wilhelma Orlik-Rückeman z oddziałami sowieckimi. Zgrupowanie KOP powstało z oddziałów rozmieszczonych na 200 km odcinku granicy z Rosją Sowiecką w dniach 20-22 IX 1939 r. Nie posiadało broni ciężkiej i w momencie zakończenia koncentracji liczyło około 8500 żołnierzy. Przemieszczało się na zachód od 22 IX 1939 roku tocząc po drodze walki z oddziałami Armii Czerwonej. 28 IX połączyło się z taborami SGO "Polesie" gen. Kleeberga. Po północy 1 X kierujące się w stronę Parczewa oddziały natknęły się na oddziały sowieckie zmierzające z Włodawy w stronę Łęcznej. Doszło do całodziennej bitwy z przeważającymi siłami Armii Czerwonej. Gen. Orlik-Rückeman zarządził rozwiązanie zgrupowania. Część żołnierzy przedarła się przez Lasy Parczewskie i dołączyła do SGO "Polesie" by uczestniczyć w jego ostatniej bitwie. Inni przedzierali się do Rumunii lub - jak dowódca KOP - do Litwy. Do 4 X 1939 r. trwały potyczki sowietów z małymi grupami żołnierzy KOP jak i poszukiwanie ukrywających się i rannych. Na cmentarzu w Wytycznie znajdują się szczątki poległych w bitwie oraz zabitych w dniach następnych. W samej bitwie pod Wytycznem poległo ponad 100 żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza. Wiele ciał żołnierzy przeniesiono tu z okolicznych cmentarzy i mogił.

"Szwedzka mogiła" jest kurhanem powstałym ponad 2 i pół tysiąca lat temu, a badania archeologiczne jego powstanie wiążą z kulturą trzciniecką. Nazwa "Szwedzka mogiła" prawdopodobnie została nadana kurhanowi przez mieszkańców powstałej w pobliżu w wieku XVII osady. Osadnicy przybyli tu w okresie wojen szwedzkich lub tuż po ich zakończeniu. Ich osada nazywała się Zapowidy, a później Kolonia Zienki. Jej mieszkańcy obok kurhanu założyli własny cmentarz - unicki - po którym dziś nie ma wyraźnych śladów na powierzchni ziemi poza samotnym krzyżem ustawionym dość niedawno. Po samej osadzie trudno jest odnaleźć ślady - jest to teren ostoi dzikich zwierząt.

Synagoga powstała w wieku XVIII prawdopodobnie po pożarze miasta. Znajduje się przy ulicy Janasa nieopodal rzeczki Wąglanki. Podczas II wojny światowej spłonął dach. Po zakończeniu wojny budynek przystosowano na potrzeby magazynu zbożowego Powiatowego Związku Gminnych Spółdzielni. Ponieważ budynek wymagał remontu został porzucony przez PZGS. W roku 1958 budynek przebudowano na potrzeby kina. Dopiero wtedy zniknęła bima i zamurowano część okien. Obecnie w dawnej synagodze mieści się fabryka okien.

Przejeżdżając przez Rossosz na trasie Wisznice - Łomazy najpierw mija się czynny cmentarz rzymsko-katolicki za którym znajduje się zagajnik z dawnym cmentarzem żydowskim. Nie są to jednak wszystkie cmentarze w tej osadzie. Przy drodze do Łomaz są jeszcze dwa. Choć tylko jeden z nich posiada swój pomnik. Znajdują się dokładnie po dwóch stronach drogi głównej. Z lewej dawny cmentarz unicki i katolicki. O tym informuje tabliczka pamiątkowa umieszczona na głazie.

Pierwsze informacje o Żydach w Inowłodzu pochodzą z wieku XVI. Do 1820 roku starozakonni w Inowłodzu należeli do kahału w Ujeździe. Prawodpodobnie po utworzeniu przez nich własnej gminy wyznaniowej wybudowali synagogę i założyli cmentarz. Wg Burharda zachowało się około siedemdziesięciu macew. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1831 roku. W spisie 28 nagrobków sporządzonym w 1996 roku przez Benjamina Yaari i Michała Rzeźnika tego najstarszego nagrobka chyba nie ma. Kolejnej inwentaryzacji dokonał Krzysztof Bielawski we wrześniu 2012 roku spisując 53 nagrobki. Cmentarz zdewastowany podczas II wojny światowej znajduje się w lesie tuż przy wyrobiskach kopalni chalcedonitu.

Synagoga w Inowłodzu została zbudowana na początku XIX wieku. Zdewastowana podczas II wojny światowej w 1945 roku zniszczona w wyniku ostrzału artyleryjskiego. Budynek po remoncie służył do roku 1975 jako magazyn. W tym roku podjęto decyzję o umieszczeniu w dawnej synagodze biblioteki publicznej. Trzy lata później rozpoczął się remont budynku na który środki przekazał Amerykańsko-Żydowski Połączony Komitet Rozdzielczy czyli Joint. Synagoga od roku 1977 wpisana jest do rejestru zabytków. Obecnie znajduje się w niej sklep.