Organizacje posiadające swoich
reprezentantów w zarządzie Gminy funkcjonowały też poza nią. Najbardziej
konserwatywną z nich w swojej ideologii, bardziej religijną niż polityczną był:
Agudas Jisroel (Związek Izraela). Oddział tej partii, znany staroście puławskiemu
pod nazwą Szelume Emune Jisroel (Pokój Wiernym Izraelitom) został
zarejestrowany w Puławach w 1921r[1]. Podstawami na których Aguda
opierała swój program polityczny były religia i tradycja. Toteż w pierwszym rzędzie
stawiała wśród swoich celów obronę praw religijnych Żydów, prowadzenie
szkolnictwa wyznaniowego oraz obronę interesów ekonomicznych ludności żydowskiej
w Polsce. Sprawa budowy państwa żydowskiego w Palestynie była dla tej partii
drugorzędną, chociaż uwzglendnioną w jej programie, według którego państwo to
powinno być podporządkowane tradycji i religii żydowskiej.
O oddziałach Agudy pisał
starosta puławski (cyt.:) „Oddziały te nie przejawiają poważniejszej akcji
politycznej niemniej braki organizacyjne wyrównuje dzięki dużej spoistości wśród
mas ortodoksyjnego żydostwa, wynikającego
z tradycji i pojęć wyznaniowych bierność w odpowiednich momentach politycznych.
Wpływ ich jakkolwiek lokalne wychodzą poza granice danej miejscowości, na co
wskazuje fakt, że Oddziały Stow. „Gemiłes Chesed” w Puławach, Opolu, Kazimierzu
i Irenie pozostają pod przeważającymi wpływami ortodoksów”[2]. W 1929r., gdy pisano cytowane wyżej słowa
oddziały Agudy w powiecie puławskim zarejestrowane były w: Puławach, Baranowie
i Wąwolnicy.
Na czele oddziału puławskiego Agudas Jisroel stał
rabin Mendel Naj. Oddział w 1929 r. liczył 45 członków[3]. Podlegał bezpośrednio centrali w Warszawie, a
jego organizacja była luźna tzn., że członkowie nie posiadali legitymacji
partyjnych, nie płacili składek, a zarząd nie prowadził listy członkowskiej,
nie zwoływał zebrań ogólnych i nie składał żadnych sprawozdań. Wszelkie
porozumienia w sprawach politycznych i partyjnych pomiędzy członkami zawierane
były w bożnicy podczas zebrań na modlitwę[4]. Akcje o charakterze politycznym oddział
prowadził tylko z inicjatywy osób przybyłych spoza powiatu. Skupiał się natomiast
w swojej działalności na utrzymaniu życia Gminy Wyznaniowej tylko na niwie
religii, walcząc z radykalizmem i postępem, które usiłowali wprowadzić do Gminy
syjoniści. Siłą oddziaływania na ogół społeczeństwa żydowskiego w mieście
ortodoksi ustępowali mniej licznym ale aktywniejszym syjonistom. W 1932 r. 4
mandaty w radzie miejskiej Puław należały do Agudy. Największe wpływy, sięgające
70 % ortodoksi posiadali w Stowarzyszeniu „Gemiłes Chesed”, do 35 % w
Stowarzyszeniu „Linas Hacedek”, 30 % w Związku Drobnych Kupców i Handlarzy oraz
do 20 % w Związku Rzemieślników Żydów[5]. W 1932 r. oddział liczył 57 członków[6]. Do jego Komitetu Wykonawczego należeli:
- Mendel Naj – rabin w Puławach,
zdaniem starosty nieodgrywający poważniejszej roli w działalności Agudy w Puławach; - Pinches Naj – niepracujący syn rabina, jeden z
aktywniejszych i ruchliwszych działaczy; - Bencjan Blumenkranc – kupiec,
przewodniczący Komitetu Wykonawczego, poważny i posiadający duży wpływ na
otoczenie; - Abram Hilgrad – sekretarz kasy pożyczkowej „Gemiłes
Chesed”, nie odgrywał poważniejszej roli w działalności partii; - Anczel Goldrajch – bogaty kupiec,
posiadający znaczny wpływ na otoczenie.[7]
Oddział
nie posiadał płatnych funkcjonariuszy, a jedynym stałym źródłem dochodów miała
być w myśl statutu organizacji składka wynosząca 2 zł rocznie. Zwolennicy i członkowie
partii najczęściej czytywali dziennik „Jud” wychodzący w Warszawie[8].
Lojalizm
wobec państwa charakteryzujący poczynania Agudy znalazł swój wyraz w wynikach
wyborów parlamentarnych 1928 r. M.in. dzięki głosom Żydów ortodoksyjnych BBWR
otrzymał w całym powiecie 7034 głosy[9].
W mieście na listę Ogólno-Żydowskiego Narodowego Bloku Wyborczego padło tylko
178 głosów, gdy BBWR otrzymał ich 1294[10].
Agitację przedwyborczą przy bierności miejscowych ortodoksów prowadzili Jojne
Naj z Łukowa i Majer Szwarcman z Siedlec. W 1930 r. w tym samym kierunku
agitację prowadzili Pinches Naj z Henrykiem Adlerem[11].
Mimo to, jak donosił starosta w 1930 r. część zwolenników Agudy poparła listę
syjonistyczną chcąc uzyskać mandat dla przedstawiciela narodowości żydowskiej,
co wydawało się im realniejsze w tym okręgu wyborczym z powodu unieważnienia
list kandydatów Stronnictwa Narodowego i Centrolewu[12].
Towarzystwo
„Gemiłes Chesed”, którego zarząd w poważnym stopniu ulegał wpływom ortodoksów,
zajmowało się udzielaniem pomocy finansowej kupcom i rzemieślnikom, przy czym
od pożyczonych im sum nie pobierało odsetek. Działalność tego stowarzyszenia w
ogromnym stopniu wpływała na rozwój rzemiosła i handlu żydowskiego nie tylko w
Puławach. Pomysł na taką działalność został podchwycony przez ludność nieżydowską
Puław dopiero pod koniec lat trzydziestych. Długoletnim prezesem „Gemiłes
Chesed” według M.Strzemskiego był Pinches Naj[13].
Dopiero na zebraniu członków stowarzyszenia 29.12.1934 r. zarząd przeszedł w ręce
syjonistów. Liczyło ono wtedy 150 członków[14].
Ogólnie partia Agudas Jisroel posiadając przewagę w Gminie Wyznaniowej i
duże poparcie wśród ludności żydowskiej Puław, przegrywała w walce o panowanie
nad działalnością stowarzyszeń i innych organizacji z syjonistami. Nie potrafiła
zresztą wpłynąć jednocząco na całą ludność żydowską miasta reprezentującą poglądy
jej zbliżone z powodu jej rozbicia religijnego na grupy dwóch rabinatów.
Kontrolowała jeszcze poprzez Gminę działalność szkoły religijnej „Talmud-Tory”.
Żydzi ortodoksyjni opiekowali się też miejscowym chederem[15],
który posiadał tylko jednego nauczyciela, a jego program obejmował bardziej niż
w „Talmud-Torze” zawężony kanon dzieł religii żydowskiej.
[1] Ortodoksi – informacje o działalności
(1929 r.), APL UWL WSP 485, k. 7.
[2] tamże, k. 7.
[3] tamże, k. 7.
[4] Monografia – Szlomej Emunel Izrael
(1932), APL UWL WSP 469, k. 14.
[5] tamże, k. 15-16.
[6] tamże, k. 18.
[7] tamże, k. 19.
[8] tamże, k. 21.
[9] TSS z 10.03.1928 r., APL UWL WSP 344, k.
8.
[10] Informacje o sytuacji politycznej na
terenie miasta w związku z wyborami do rad miejskich (1930r.) APL UWL WSP 2069,
k. 96.
[11] TSS z 1.11.1930 r., APL UWL WSP 2059, k.
267.
[12] TSS z 22.11.1930 r., APL UWL WSP 163, k.
128.
[13] M.Strzemski, Nasze Puławy … op. cit.,
s. 330.
[14] Miesięczne sprawozdania sytuacyjne
starosty puławskiego (MSP) za miesiąc styczeń 1935 r., APL UWL WSP 1944, k. 6.
[15] M.Strzemski, Nasze Puławy … op. cit.,
s. 325-326.