Nowy cmentarz żydowski w Piotrkowie Trybunalskim zlokalizowany jest przy ulicy Spacerowej. Wybrałem się tam od strony dawnego centrum miasta więc miałem przyjemność przejechać się po starym bruku.

Cmentarz powstał w 1791 roku. Zastąpił stary cmentarz przy synagodze (do dziś nie pozostał po nim żaden ślad). Po przejściu przez bramę cmentarną nie można nie zauważyć połamanych macew ułożonych po wewnętrznej stronie muru cmentarnego. Jest to lapidarium powstałe z macew odzyskanych podczas remontu drogi (niestety nie poradziłem sobie z oświetleniem). Być może są tu też stele nagrobne ze starego cmentarza.

Pokaż Judaika na większej mapie

Po lewej stronie za wejściem znajduje się mogiła zbiorowa. Pochowani tu ludzie spoczywają w miejscu śmierci.

Po stronie przeciwnej masowa mogiła powstała po przeniesieniu na teren cmentarza ciał spoczywających wcześniej w masowych grobach w podpiotrkowskim Lesie Wolborskim. Zamordowano tam ok 3000 osób. Ich ciała przeniesiono po wojnie z miejsca kaźni na cmentarz.

Nagrobki w pobliżu wejścia na cmentarz

W tle – ohele cadyków piotrkowskich wzniesione na oryginalnych fundamentach. Na filmie z 1999 dostępnym w portalu Wirtualny Sztetl jeszcze były tu ruiny.

I jeszcze jeden ohel, bliżej najstarszej części cmentarza

Najstarsza część cmentarza to małe wzniesienie pokryte starymi nagrobkami. Wiele z nich uległo już erozji ale i tak zachwycają.

Podobno do dnia dzisiejszego zachowała się może 1/3 nagrobków z okresu przed II wojną światową. Ograniczony czasem poprzestałem na części najstarszej. Od kilku lat nie istnieje część muru otaczającego nekropolię. Przez wyłom notorycznie teren jest zaśmiecany. Nie widziałem tego naocznie ale wydaje się dziwne, że tak piękna nekropolia nie jest równie zadbana jak cmentarz w pobliskiej Łodzi. Za to nie trzeba tu płacić za wstęp i nie ma zakazu fotografowania.

Synagogi

W drugiej połowie XVII wieku po zniszczeniach jakie przyniosły wojny szwedzkie oraz powstanie kozackie nadawano w wielu miejscowościach przywileje mające zachęcić ludność żydowską do osiedlania się w tych miejscowościach. Tak było też w Piotrkowie. Przybywający tu Żydzi budowali domy w pobliżu zamku starosty tworząc nowe miasto obok starego. Osada żydowska nazywana była Nową Wsią. Jej mieszkańcy wznieśli synagogę i założyli obok niej cmentarz. W wieku XVIII synagoga musiała być już w złym stanie. Obok niej w 1775 (lub 1781) roku z fundacji Herna Piotrkowera wzniesiono małą, murowaną synagogę. W latach 1791-1793 w miejscu starej synagogi wzniesiono Wielką Synagogę, a starszą (małą) przeznaczono na bejt ha-midrasz (miejsce studiów talmudycznych).

W dziewiętnastym wieku wielka synagoga była przebudowywana. Na jej rozbudowanym froncie pojawiły się elementy w stylu mauretańskim. Podczas tej przebudowy powiększono babiniec znajdujący się na piętrze przedsionka. Wcześniej dobudowano babińce po bokach głównej bryły budynku.

Obie synagogi zostały zniszczone podczas II wojny światowej. Po jej zakończeniu i remoncie „władza ludowa” oddała budynki klubowi sportowemu, a gdy ten z niego zrezygnował w wyniku protestów organizacji żydowskich umieszczono tu spółdzielnię produkującą bombki choinkowe. Ostatecznie po kolejnym remoncie w latach sześćdziesiątych obie synagogi stały się siedzibą biblioteki.
W synagodze małej zachowały się polichromie stworzone w 1931 roku. Zostały zakonserwowane w stanie takim w jakim przetrwały II wojnę światową – zachowano ślady po kulach okupantów, którzy urządzili tu sobie strzelnicę. Zdjęcia polichromii można zobaczyć na stronach portalu Wirtualny Sztetl.

Poniżej zdjęcie zamku starosty piotrkowskiego, który wcześniej pełnił rolę zamku królewskiego. A w pobliżu którego powstało Miasto Żydowskie Piotrków.

Zdjęcia z dnia 03.06.2011 r.

Informacje pochodzą głównie z Wikipedii i portalu Wirtualny Sztetl.